Dünyaya sorsak: Barajlar nehirleri rahatsız ediyor mu?—Missy Davenport, Boulder, Colo.
Barajlar, insan zekasının ve mühendislik maharetinin bir sembolüdür. Büyük kütleli bir suyun kontrolu hiç de kolay bir iş değildir. Öte yandan, çevresel değerlerin gittikçe ön plana çıktığı günümüzde hidroelektrik santralların, doğdukları dağlardan denize döküldükleri noktaya kadar nehirler üzerindeki etkisi de sorgulanıyor.
Amerika’da hidroelektrik santralların kaldırılması çalışmaları var. Bu aralar da tarihin en büyük baraj kaldırma projesi Washington’da Elwha nehri üzerinde gerçekleştiriliyor ve 200 yıllık barajlar kaldırılıyor. Yenilenebilir kaynaklarla ve kirlilik yaratmadan elektrik üreten bu tesisler neden bunca külfete kaldırılarak kaldırılıyor?
Sonuçta iş fayda/maliyet analizine dayanıyor, bir barajın ürettiği enerji ve bu enerji karşılığında üzerinde bulunduğu nehre ve çevresien verdiği zarar. Elwha nehrinde bu hesabı yapmak çok kolay, zira barajlar çok düşük enerji üretirken, nehirde balık geçişine engel oluyorlar. Ancak pek çok durumda bu hesap o kadar da kolay değil.
Ortaya atılan en öncelikli konu, barajların su kalitesine etkisi. Barajların arkasında biriken organik materyaller bozunurken yüksek miktarda oksijen tüketimine neden oluyor. Bazen bu durumun yosun miktarındaki artışla oksijensiz “ölü kısımların” oluşumuna kadar gittiği ve nehirdeki canlı hayatını olumsuz etkilediği görülüyor. Öte yandan, baraj rezervuarlarında suyun yüzeydeve dipteki sıcaklığı çok değişiyor. Bu sıcaklık profili de nehir yaşantısını zorlaştırabiliyor. Baraj operatörleri oksijen oranı düşük ve farklı sıcaklık profilindeki suyu serbest bıraktığında da nehirin aşağı kısımlarındaki hayat olumsuz etkilenebiliyor.
Üzerinde baraj bulunduran nehirler de kenardaki sağlıklı organik yaşam için elzem olan dip tortusunun doğal taşınması konusunda da farklılıklar sergiliyor. Kayalar, ahşap, kum ve diğer doğal maddeler, rezervuarın ağzında birikiyor ve nehir yatağının geneline yayılamıyor. Araştırma raporlarına göre barajın altında kalan kısımlarda yapısal sayılabilecek bu elemanlar eksik olduğundan da habitat oluşamıyor.
Balık geçişi konusundan yukarıda da bahsetmiştik. Pek çok hidroelektrik barajda nehir boyunca geçiş imkanı olmadığından nehrin yukarı kısımlarında doğan göçmen balıklar, nehrin sonuna doğru seyahatlerini tamamlayamıyor ve doğal hayat olumsuz etkilenebiliyor.
Adaptasyon: http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=how-do-dams-hurt-rivers